نقد و بررسی محتوایی (نکات) بیدل و انعکاس آن در صد غزل وی

بیدل دهلوی از شاعران برجست? سبک هندی است که آثار منظوم و منثور ارزشمند فراوانی را در ادب پارسی ازخود به جای گذاشته است اما به دلیل پیچیدگی وغموضی که دراندیشه و زبان او وجود دارد در پژوهش های ادبیِ کشورما موردتوجه چندانی قرارنگرفته است. ازاین روتبیین اندیشه ها و سبک شعری او می تواند مخاطب را در ورود به دنیای پر رمز و راز شعری اش یاری کند و یکی از راه های رسیدن به این مهم، نقد وتحلیل آثارمنثور اوست. دراین میان رسال? "نکاتِ" او جایگاه ویژه ای دارد و به عقید? بسیاری از بیدل پژوهان، این اثر چکیده و خلاص? افکار و اندیشه های بیدل وبیان ساده تر آنهاست. در این پژوهش اندیشه¬ها و مضامین موجود در "نکات" استخراج شده و براساس موضوع، تفکیک و دسته¬بندی شده است. مفاهیم استخراج شده در ذیل پنج عنوان کلّیِ شریعت، طریقت، اخلاق و رفتار اجتماعی، انسان و عالَم، که هرکدام نیز دارای زیر مجموعه هایی می¬باشند، مورد بررسی قرارگرفته است. درادامه با بررسی صد غزل از بیدل، غزل های مرتبط با هریک ازعناوین، در ذیل آنها ذکر و بررسی شده است تا چگونگی انعکاس مفاهیم موجود در "نکات"، در غزلیات روشن شود. نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد که اندیشه های اصلی "نکات" را باورها و اندیشه های عرفانی و اخلاقی بیدل تشکیل می دهد و ما در غزلیات نیز شاهد انعکاس همین اندیشه ها با اندکی تفاوت هستیم، به گونه ای که می توان رد پای اندیشه های موجود در غزلیات را در "نکات" جستجوکرد. نکت? دیگر که از وجوه افتراق این دو به شمارمی آید این است که بیدل در غزلیات علاوه بر ابزارهای بیانی و زبانی، از تجربیات، عواطف و احساسات شخصی درانتقال مفاهیم و اندیشه های عرفانی سودجسته اما از آنجا که "نکات" عصاره و چکید? عقاید، باورها و قوانین مکتب عرفانی اوست، درآنجا مجالی برای انعکاس این احساسات و تجربیات نبوده است.